Bent u altijd verplicht om mee te werken aan onderzoek van de politie?

De Rechtswinkel adviseert:

In de late avonduren bent u in alle haast in de auto onderweg naar een verjaardag van een goede collega. Het verkeer gaat kruipend vooruit, en enigszins geïrriteerd ziet u in de verte dat er een alcoholonderzoek door de politie wordt uitgevoerd bij alle passerende automobilisten. Hier zit u natuurlijk niet op te wachten. Eenmaal bij de agenten aangekomen, geeft u aan veel haast te hebben en niet mee te willen werken aan het onderzoek. Nog voordat de agenten kunnen reageren, rijdt u weg.

U bent zich ervan bewust dat het niet de bedoeling is om zomaar weg te rijden bij een alcoholcontrole. Later realiseert u zich dat dit misschien nadelige gevolgen kan hebben. U begint zich zorgen te maken en vraagt zich het een en ander af. Bent u bijvoorbeeld altijd verplicht om mee te werken aan onderzoek van de politie?

Wat zegt het recht?

Allereerst dient duidelijk te worden gemaakt dat er verschillende handhavingsmethoden zijn. In het algemeen is er een onderscheid tussen toezicht, controle en opsporing. Op grond van het bestuursrecht wordt regelmatig toezicht gehouden door hiervoor wettelijk aangewezen toezichthouders. Het gaat dan om bestuursrechtelijke activiteiten die vooraf toezien op de naleving van de wet. Als uit het toezicht wordt geconcludeerd dat de wet onvoldoende of niet is nageleefd, kan worden opgetreden. Een bouwvergunning kan worden ingetrokken of een verleende subsidie moet worden teruggestort. Iedereen is wettelijk verplicht aan een toezichthouder medewerking te verlenen.

Bij de handhavingsmethoden controle en opsporing ligt het wat complexer. Deze twee bevoegdheden komen uit het strafrecht. Beide worden uitgevoerd door bevoegde opsporingsambtenaren. Strafrechtelijke controle ziet op het vooraf bezien of rechtsregels worden nageleefd. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan een alcoholcontrole of een controle op fietsverlichting. Er is bij controle nog geen sprake van een concrete verdenking van een strafbaar feit. Belangrijk om te weten, is dat iedere burger, net als bij  bestuursrechtelijk toezicht, bij een dergelijke controle tot medewerking is verplicht. Het niet voldoen aan een ambtelijk bevel of vordering is dan ook strafbaar gesteld met een gevangenisstraf of geldboete.

Het verschil tussen controle en opsporing is zowel in de literatuur als in de  rechtspraak onduidelijk. Controle is een preventief handhavingsmiddel voor de overheid. Bij opsporing is er daarentegen vaak al sprake van een zekere verdenking van een bepaald persoon van een strafbaar feit. Een aanhouding is dan ook een mogelijk gevolg bij opsporing. Een verdachte is in beginsel niet verplicht om mee te werken aan het opsporingsonderzoek. In Nederland hoeft een verdachte namelijk niet mee te werken aan zijn eigen veroordeling. Hij heeft het recht om te zwijgen. Wel moet een verdachte de toepassing van de bevoegdheden van de opsporingsambtenaar dulden, zoals het verrichten van onderzoek aan kleding.

Het onderscheid tussen controle- en opsporingsbevoegdheden is aldus doorslaggevend voor de vraag of medewerking moet worden verleend. Toch is het in geen geval verstandig medewerking te weigeren aan de politie. Waar u wellicht graag had gelezen dat u hard het gaspedaal mag indrukken bij het zien van een stop-teken, moet ik u teleurstellen. Zo is ook in het bovenstaande voorbeeld strafbaar gehandeld door geen gevolg te geven aan het ambtelijk bevel van een politieagent. Indien u meer wilt weten over dit onderwerp, komt u dan vooral eens langs bij de Rechtswinkel. Wij geven u graag persoonlijk advies en meer informatie.

Auteur: Irene Verrijt