De auteursrechtrichtlijn: als muziek in de oren?

Van huisjesmelkers tot illegaal downloaden en van stagevergoedingen tot DUO. Studenten komen het recht overal tegen. Op ANS-Online geeft Rechtswinkel Nijmegen-Oost maandelijks uitleg over juridische zaken waar studenten mee te maken krijgen. Deze keer: de nieuwe Auteursrechtrichtlijn en het uploadfilter.

Het is de afgelopen maanden meermaals in het nieuws geweest: artikel 13 van de nieuwe Auteursrechtrichtlijn. De richtlijn is onlangs goedgekeurd door de Europese wetgever en zou er volgens velen voor zorgen dat het moeilijker wordt foto’s, filmpjes of zelfs memes te delen op internet. Maar wat wordt er nu echt bepaald in het omstreden ‘artikel 13’ en welke gevolgen heeft dit artikel voor het internetverkeer? En is het nog mogelijk om leuke foto’s en filmpjes zomaar te delen op Facebook?

Auteursrecht

De richtlijn is enkel van toepassing op het auteursrecht. Een auteursrecht is, simpel gezegd, het recht van de maker van een ‘werk’ om als enige te beslissen over het openbaar maken – bijvoorbeeld het delen op Facebook – van het werk. Zo’n werk kan bijvoorbeeld een schilderij of sculptuur zijn, maar ook een foto, gedicht, videoclip of liedje. Als iemand een auteursrecht heeft op zo’n werk, mag een ander dit werk niet zomaar gebruiken of bijvoorbeeld delen op Facebook. Vaak is de toestemming van de maker van het werk vereist. Heb je die niet, maar plaats je toch die leuke foto op Instagram, dan kan de rechthebbende van het auteursrecht jou vragen om de foto te verwijderen en bijvoorbeeld een vergoeding te betalen. Betaal je dit niet, dan kan de rechthebbende naar de rechter om dit af te dwingen.

Artikel 13

Vaak worden hun werken door individuele gebruikers online geplaatst, zonder het besef dat dit eigenlijk helemaal niet is toegestaan.  De Auteursrechtrichtlijn is bedoeld om makers, zoals muzikanten en fotografen, te compenseren. Het is alleen erg moeilijk om elke individuele gebruiker aan te spreken voor elke inbreuk op het auteursrecht. De nieuwe richtlijn maakt het makkelijker voor makers om een vergoeding te krijgen wanneer een ander hun werk online zet. Door artikel 13 van de richtlijn wordt er iemand anders namelijk aansprakelijk. In plaats van de uploader aan te spreken, kan de rechthebbende van het auteursrecht het platform dat gebruikt wordt om materiaal te delen, aanspreken om een vergoeding te betalen. Bij zulke platforms valt te denken aan sites als Facebook, YouTube, maar ook aan Nederlandse media zoals Dumpert. Aan hen wordt de verplichting opgelegd om maatregelen te nemen die ervoor zorgen dat er geen inbreuk wordt gemaakt op de auteursrechten van anderen. Zij zullen dus afspraken moeten maken met de makers van o.a. foto´s, filmpjes en muziek om deze te mogen publiceren.

Uploadfilters

Voor toestemming om een werk te delen wordt door de auteur vaak een vergoeding gevraagd. Waarschijnlijk zullen de sociale-mediaplatforms daarom niet zo happig zijn op het maken van afspraken met auteurs. Zijn die afspraken er niet, dan mogen de beschermde werken niet online worden gezet. Om te bepalen of werken beschermd worden door het auteursrecht, zal waarschijnlijk gebruik worden gemaakt van automatische uploadfilters. Deze filters zullen de immense hoeveelheid aan uploads beoordelen om te kijken of er sprake is van een beschermd werk en of de upload online mag worden gezet.

Uitzonderingen en het uploadfilter

Sommige vormen van gebruik van werken zijn echter geen inbreuk op het auteursrecht. Denk bijvoorbeeld aan een parodie: een grappige nabootsing van een werk. Ook vrijwel alle memes kunnen worden aangemerkt als een parodie. Het delen hiervan is dus in principe wel toegestaan. Ook is het onder bepaalde voorwaarden toegestaan om een werk van een ander te citeren: het citaatrecht. Wel is het de vraag of de toekomstige uploadfilters in staat zijn om deze uitzonderingen te onderscheiden van de originele werken, die wel auteursrechtelijk beschermd zijn. Het verschil tussen de originele werken en parodieën is vaak niet heel groot en misschien wel onherkenbaar voor een algoritme. Gevolg hiervan kan zijn dat het erg moeilijk wordt om parodieën en citaten online te delen en dat de internetvrijheid ernstig wordt ingeperkt, terwijl het in een democratische samenleving belangrijk is dat communicatie via het internet open en toegankelijk is en dat men zijn of haar mening kan verspreiden. Bovendien zullen de makers van auteursrechtelijk beschermde werken graag hun materiaal blijven verspreiden via grote platforms. Door een uploadfilter wordt het voor sommigen van hen een stuk moeilijker om naamsbekendheid te genereren en hun werk te publiceren. De beperkingen die uploadfilters teweeg kunnen brengen, zouden dus een nadelig effect kunnen hebben voor zowel de internetgebruiker, als voor de makers van werken.

Conclusie

De Europese richtlijn is een stap in de goede richting om makers van auteursrechtelijk beschermde werken te compenseren voor hun werk. Er bestaan echter nog veel vragen over de internetvrijheid in combinatie met de zogenaamde uploadfilters. Wat de gevolgen van de richtlijn precies zullen zijn, zullen we pas over enkele jaren zien. Europese lidstaten hebben namelijk nog twee jaar om de richtlijn om te zetten in bindende nationale regelgeving. Pas dan zullen we merken hoe de sociale media zich gaan aanpassen aan de regelgeving en zien of de gevolgen van artikel 13 daadwerkelijk zo onheilspellend zijn als het getal zelf doet vermoeden.

Auteur: Bauke Spoor