Ga naar de inhoud

Klikken, delen, boete?

Van huisjesmelkers tot illegaal downloaden en van stagevergoedingen tot het DUO. Studenten komen het recht overal tegen. Op ANS-Online geeft Rechtswinkel Nijmegen-Oost maandelijks uitleg over juridische zaken waar studenten mee te maken krijgen. Deze keer: portretrecht.

Tekst: Caya Lagrouw

Snel even een foto maken voor op Snapchat van een volle treincoupé, je op het terras vastleggen of een memorabele nacht in de plaatselijke karaokebar vereeuwigen. Een spontane foto is snel gemaakt en gedeeld. Maar wat nu als andere mensen herkenbaar op je foto’s staan? Of als je jezelf ineens herkent op een niet zo charmant kiekje op Instagram? Kun je iets tegen die foto’s doen en waar moet je op letten als je zelf foto’s maakt? In dit artikel zullen we het portretrecht in deze situaties bespreken.

Het portretrecht vinden we terug in de Auteurswet. Het begrip ‘portret’ wordt hierin ruim geïnterpreteerd: er is namelijk al sprake van een portret als iemand herkenbaar is afgebeeld. Niet alleen de gelaatstrekken van de geportretteerde zijn van belang, ook een karakteristieke lichaamshouding of een omgeving kan bepalend zijn. Als het gezicht van de geportretteerde onherkenbaar is gemaakt, maar de identiteit van die persoon uit andere aspecten van de afbeelding kan blijken, kan daarom toch sprake zijn van een portret volgens de Auteurswet.

Verder maakt het voor de toepasselijkheid van het portretrecht niet uit hoe het portret is gemaakt: gefotografeerd, geschilderd, getekend of op andere wijze vormgegeven. Zelfs een karikatuur geldt als een portret: de geportretteerde is er immers in te herkennen. Ook een in het geheim gemaakte foto of een foto waarop iemand toevallig staat afgebeeld, is een portret zodra de gefotografeerde herkenbaar is. Hieronder vallen dus ook de spontane foto’s in de trein, op het terras of in de karaokebar.

Portret in opdracht of niet in opdracht gemaakt
De wet maakt vervolgens onderscheid tussen portretten die in opdracht van de geportretteerde zijn gemaakt en portretten die niet in opdracht zijn gemaakt. Als een portret in altijd toestemming vereist van de afgebeelde. Als een portret niet in opdracht van de geportretteerde is gemaakt, mag het in principe vrij gepubliceerd worden. Dit ligt anders wanneer de afgebeelde persoon een ‘redelijk belang’ heeft om zich tegen publicatie van zijn portret te verzetten. De geportretteerde kan het immers vervelend of ongepast vinden dat zijn portret wordt gebruikt.

Redelijk belang 
Wat een redelijk belang is en of dat opweegt tegen het belang van de publicatie, hangt af van de precieze omstandigheden van het geval. De privacy van de geportretteerde zal in dat geval moeten worden afgewogen tegen andere factoren. Sommige factoren kunnen namelijk zwaarder wegen dan de privacy, zoals de nieuwswaarde van een nieuwsbericht of de vrijheid van meningsuiting. 

Een video waarop je met een dubbele tong aan het meezingen bent in een karaokebar kan dus een inbreuk op het portretrecht opleveren als er verder geen andere factoren meespelen. De context van de publicatie kan daarbij ook nog invloed hebben. Als bijvoorbeeld iets op Snapchat met enkele vrienden wordt gedeeld is het natuurlijk minder ernstig dan wanneer het filmpje op landelijke televisie wordt uitgezonden.

Ben je een echte influencer of een bekende artiest, politicus of topsporter? Dan kun je in sommige gevallen een beroep doen op een commercieel belang, namelijk de zogenoemde ‘verzilverbare populariteit’. Beroemde mensen gebruiken hun portretten namelijk vaak voor commercieel gewin. Het is daarom niet toegestaan om mee te liften op die populariteit door hun portret te gebruiken zonder hun toestemming. Een T-shirt verkopen met een foto van Beyoncé erop mag bijvoorbeeld niet zonder haar toestemming. Het commerciële belang dat Beyoncé bij haar portretrecht heeft, maakt haar recht namelijk sterker.

Wat als er een inbreuk is gemaakt?
Als de geportretteerde een redelijk belang heeft, dan beschikt de geportretteerde over een aantal middelen die hij kan gebruiken tegen de schending van zijn portretrecht. Zo kan de benadeelde een verbod van publicatie en openbaarmaking eisen. De foto zal dan uit de publiciteit moeten worden gehaald, bijvoorbeeld door de foto te verwijderen van sociale media, de foto zal dan vernietigd moeten worden. De benadeelde kan ook een schadevergoeding  eisen. Degene die het portret dan onrechtmatig gebruikt heeft, zal dan geld moeten betalen aan de geportretteerde. Daarnaast is de maker door het openbaar maken van de afbeelding in overtreding en kan hij een boete  krijgen. Deze geldboete betreft ten hoogste € 20.750 bij particulieren en bij bedrijven € 83.000. Bij een enkele foto op Instagram zal de boete niet gauw zo hoog zijn, maar een spontane foto kan in theorie dus wel degelijk een dure grap worden.

Conclusie
Het is meestal toegestaan foto’s te maken van mensen en die te publiceren zonder dat je aan de personen die toevallig in beeld komen toestemming hoeft te vragen. Als maker van de foto moet je je echter wel bewust zijn van de belangen die deze toevallig gefotografeerde mensen zouden kunnen hebben. Bij twijfel is het daarom toch beter om vooraf toestemming te vragen, want het kunnen mogelijk dure foto’s worden