Op woensdag 16 maart 2022 is het weer zover: je mag naar de stembus. Dit keer ga je stemmen voor de gemeenteraadsleden. De opkomst voor deze verkiezingen is vaak aan de lage kant. Zo kwamen in 2018 slechts een krappe zeven miljoen mensen naar de stembus. Bij de landelijke verkiezingen in 2021 brachten meer dan tien miljoen mensen hun stem uit. Inwoners zien het belang van de landelijke verkiezingen beter in. Het is duidelijk dat de nationale overheid diep kan ingrijpen in de levens van burgers. Minder bekend is dat de gemeente ook veel bevoegdheden heeft die van belang zijn voor het dagelijkse leven. In dit artikel staan de bevoegdheden van de gemeenteraad centraal om te laten zien dat het belangrijk is om de zestiende je stem te laten horen.
De gemeenteraadsverkiezingen
De raad is het door burgers gekozen en is dan ook het vertegenwoordigende lichaam in de gemeente. Door te stemmen tijdens de gemeenteraadsverkiezingen kunnen burgers invloed uitoefenen op de samenstelling van de raad. Het aantal gemeenteraadsleden dat moet worden verkozen, hangt af van het aantal inwoners van een gemeente. In de Nijmeegse raad zitten 39 raadsleden, momenteel afkomstig van elf verschillende partijen. Het verschilt per gemeente op welke partijen kan worden gestemd. Landelijke partijen doen namelijk niet mee in elke gemeente en er zijn lokale partijen die meedoen in maar één gemeente. De lijst voor de gemeenteraadsverkiezingen in Nijmegen bestaat uit veertien deelnemende partijen, namelijk GroenLinks, D66, SP, VVD, Stadspartij Nijmegen, PvdA, CDA, PvdD, 50PLUS, GewoonNijmegen.Nu, Piratenpartij, Blanco (Donders, A.J.A.), DENK en FvD.
De touwtjes in handen hebben
De taken van de raad zijn uit te splitsen in drie categorieën, namelijk het vertegenwoordigen van de bevolking, het stellen van gemeentelijk beleid en het controleren van het college van burgemeester en wethouders. Om deze taken uit te kunnen voeren, heeft de gemeenteraad een aantal bevoegdheden.
In de gemeente heeft dit college de uitvoerende taak, net als de regering op landelijk niveau. Het college voert de besluiten van de raad uit. Daarbij kun je denken aan besluiten met betrekking tot het huisvesten van studenten en starters, het bepalen van openingstijden van kroegen en het aanleggen van fietspaden. De raad oefent weer controle uit op de uitvoering van de door hun gemaakte besluiten. Zo heeft elk raadslid de bevoegdheid om schriftelijke vragen te stellen aan het college. Daarnaast heeft elk individueel raadslid het recht van interpellatie. Dit is een verzoek om meer informatie, waarmee een raadslid het college kan bevragen of ter verantwoording kan roepen over een onderwerp dat niet op de agenda staat. Het gaat dus om het verkrijgen van inlichtingen. Daarmee gaat het verder dan het vragenrecht: bij het vragenrecht hoeven collegeleden immers ‘slechts’ de gestelde vragen beantwoorden. Tot slot heeft de raad het recht van enquête. Dat houdt in dat onderzoek wordt gedaan naar het beleid dat het college heeft gevoerd. Een meerderheid van de raad moet met dit zware instrument instemmen.
De gemeente als wetgever
Een andere bekende en belangrijke bevoegdheid van de raad is het uitvaardigen van verordeningen. Een gemeentelijke verordening is op gemeentelijk niveau vastgestelde regelgeving. Er zijn een paar grenzen aan deze bevoegdheid van de raad. De eerste grens is de territoriale grens. De gemeente kan alleen regels maken voor haar eigen grondgebied.
De tweede grens houdt in dat de raad alleen regelgeving mag opstellen over zaken binnen ‘de gemeentelijke huishouding.’ De gemeentelijke huishouding houdt op waar onze privésfeer begint. Zo kan in een APV niet worden bepaald dat het verboden is om in studentenhuizen de nodige posters van je favoriete ster op het toilet op te hangen. De raad kan bijvoorbeeld wel regels stellen over de inzamelijk van huishoudelijk afval, het versterken van het evenementenklimaat en de bereikbaarheid van de stad. Een punt dat terugkomt op de verkiezingsprogramma’s van de huidige verkiezingen is het verbieden van bussen op de Waalkade en het gratis ophalen van grofvuil.
Tot slot is er nog een derde grens: de gemeentelijke regelgeving mag niet in strijd zijn met provinciale, nationale, Europese en internationale regelgeving. De raad kan dus niet bepalen dat in de gemeente Nijmegen openbare dronkenschap wel is toegestaan. Dit is immers verboden op grond van het nationale recht.
It’s all about the money
Tot slot moet worden gewezen op het budgetrecht van de raad. Het budgetrecht houdt in dat de raad het college toestemming verleent om voor een bepaalde prestatie een vastgelegd budget uit te geven. De gemeente werkt namelijk met jaarlijkse budgetten, die in de begroting worden verdeeld over verschillende activiteiten. Hierbij kan je denken aan budgetten voor sport, onderwijs, wonen en stedelijke ontwikkeling. De raad heeft de bevoegdheid om de budgetten te verdelen. In de Stadsbegroting 2021 van de Gemeente Nijmegen heeft de raad bijvoorbeeld achttien miljoen euro beschikbaar gesteld voor het uitvoeren van besluiten over sport. Het college kan dit geld onder meer gebruiken voor het verlenen van subsidies voor sportverenigingen, zodat jij elke week op het veld kan staan.
Samengevat
Met zijn uiteenlopende bevoegdheden is de raad is een belangrijk orgaan van de gemeente. De raad neemt veel belangrijke beslissingen. Het college voert deze besluiten van de raad uit. Daarop oefent de raad weer controle uit. Tot slot bepaalt de raad hoeveel geld naar elke activiteit toegaat. De raad heeft dus belangrijke bevoegdheden in handen voor de inrichting van de gemeente. Het uitoefenen van invloed op de samenstelling van de raad door middel van verkiezingen kan dan ook niet worden onderschat. Hopelijk weet je op 16 maart de weg naar het stemlokaal te vinden.
Auteur: Maud Heldens