Veel gemeenten hebben een contract met het Russische staatsbedrijf Gazprom. Na de inval in Oekraïne is daar veel onvrede over: zij willen van hun contract af. Is daar een juridische mogelijkheid voor?
Eind februari viel Rusland Oekraïne binnen. Sindsdien hebben veel landen economische sancties opgelegd. Deze sancties raken de Russische economie hard. Zo stortte de aandelenbeurs in Moskou in en verloor de Russische munt meer dan een derde van haar waarde. De energiesector blijft echter steeds uitgezonderd van de sancties. De EU is namelijk voor een groot deel afhankelijk van Russische olie- en gasexporten. Zo is ruim 46% van het gebruikte gas in de EU afkomstig uit Rusland.
Een grote speler in de Russische gasexport is het staatsbedrijf Gazprom. Naar schatting genereert Gazprom vele miljarden aan inkomsten voor de Russische staat, waarmee Rusland de oorlog in Oekraïne kan bekostigen. Ook zeker 120 Nederlandse gemeenten hebben een contract met Gazprom, waaronder bijvoorbeeld de gemeente Nijmegen. Vanuit de samenleving is veel ophef ontstaan over deze contracten; indirect zouden wij zo de oorlog in Oekraïne financieren.
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) stelt echter dat de contracten niet zomaar opgezegd kunnen worden. Ze zouden voor veel geld afgekocht moeten worden, omdat ze zijn ‘gewonnen’ via Europese aanbestedingsregels. Over deze regels in de volgende paragraaf meer. In dit artikel staat de volgende vraag centraal: is er in het Nederlandse recht een mogelijkheid om toch van deze contracten af te komen?
De aanbestedingsprocedure
Als een overheidsorgaan, zoals bijvoorbeeld een gemeente, provincie of ministerie, een opdracht heeft voor het bedrijfsleven, is zo’n overheidsorgaan in beginsel verplicht om een aanbestedingsprocedure te volgen. Bij de grotere opdrachten dient zelfs de Europese procedure gevolgd te worden. Een aanbestedingsprocedure houdt in dat verschillende bedrijven kunnen reageren op het aanbod van de overheid, waarna doorgaans het goedkoopste bod moet worden geaccepteerd. Dit verzekert dat elke onderneming evenveel kans maakt en dient de transparantie. Na het afronden van de procedure kan dan het contract worden getekend.
Geen beroep op ontbinding
Zodra het contract is getekend, en de aanbestedingsprocedure dus is afgerond, spelen de aanbestedingsregels geen (directe) rol meer. Er moet voor de mogelijkheid om een contract vroegtijdig op te zeggen dan ook gekeken worden naar het contractenrecht.
De eerste mogelijkheid waar dan aan moet worden gedacht, is dat in het contract zelf een opzeggingsmogelijkheid is afgesproken: een zogeheten ontbindingsclausule. De VNG geeft echter aan dat veel van de gemeenten zo’n mogelijkheid niet in de Gazpromcontracten hebben staan, waardoor dit geen oplossing is. Naast een contractuele mogelijkheid bestaat ook het wettelijk recht om een contract te beëindigen: ontbinding. Dit is in deze situatie echter ook niet mogelijk. Voor wettelijke ontbinding is namelijk vereist dat de wederpartij zijn of haar verplichtingen niet nakomt, en Gazprom levert nog gewoon gas aan de betreffende Nederlandse gemeenten.
Onvoorziene omstandigheden
Wat wellicht wel uitkomst kan bieden is een beroep op onvoorziene omstandigheden. Dit houdt in dat de rechter een contract kan ontbinden als er sprake is van een omstandigheid waar de contractspartijen geen rekening mee hadden gehouden bij het sluiten van het contract. Het mag echter niet om ieder wissewasje gaan: de omstandigheid moet dusdanig ernstig zijn, dat de wederpartij niet mag verwachten dat het contract nog zou moeten worden uitgevoerd.
Verschillende juristen zijn van mening dat het feit dat Gazprom het invallen van een autonoom land mede financiert gezien kan worden als zo’n omstandigheid. De gemeenten hebben immers niet kunnen voorzien dat Gazprom een oorlog zou financieren, wat nu feitelijk wel gebeurt, en hoeven niet te dulden dat hun wederpartij opeens zo immoreel handelt. Zij kunnen dus mogelijk hun Gazpromcontracten laten ontbinden door de rechter.
Conclusie
Veel Nederlandse gemeenten hebben contracten met het Russische staatsbedrijf Gazprom. Vanwege de oorlog in Oekraïne is bij veel gemeenten de wens ontstaan om deze contracten te beëindigen. Een beroep op onvoorziene omstandigheden biedt wellicht uitkomst. Van de gemeenten kan immers niet worden gevergd dat zij een contract blijven uitvoeren, terwijl hun wederpartij met de opbrengsten een oorlog financiert. De gemeenten kunnen dan ook mogelijk hun contracten laten ontbinden door de rechter.
Auteur: Aeron Gerritsen