Vanwege de Russische inval in Oekraïne heeft de Europese Commissie voorgesteld om Oekraïne kandidaat-lidstaat van de Europese Unie te laten worden. Maar hoe kan een land eigenlijk lid worden van de Europese Unie?
Sinds 24 februari 2022 heerst in Europa oorlog. Als reactie op deze ontwikkeling proberen vele Europese landen hun bijdrage aan Oekraïne te leveren door militaire en economische steun te verlenen. Ook de Europese Commissie, een belangrijke instantie binnen de Europese Unie, steunt Oekraïne. Om die reden deed zij recentelijk het voorstel om Oekraïne versneld ‘kandidaat-lidstaat’ te laten worden. Het Nederlandse kabinet heeft aangegeven dit voorstel te steunen. Eerder was het kabinet juist kritisch over een versnelde procedure en stelde het dat toetreding tot de Europese Unie een langdurige en zorgvuldige procedure vereist. In dit artikel wordt een antwoord gegeven op de vraag hoe een land tot de Europese Unie kan toetreden.
Geschikt voor toetreding
Om te kunnen toetreden tot de Europese Unie, moet er aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Hiervoor moet het land in kwestie een uitgebreide vragenlijst invullen. Er gelden twee algemene voorwaarden: het land moet een Europees land zijn en het moet zich houden aan een aantal belangrijke Europese idealen, zoals het hebben van een vrije democratie en rechtsstaat. Zodra aan die twee algemene voorwaarden is voldaan, wordt er gekeken naar een aantal specifiekere voorwaarden. Het land moet stabiele overheidsinstellingen en een goede economie hebben. Ook moet het in staat zijn om eigen wetgeving te vervangen door Europese wetgeving. Tot slot mag de Europese Unie door het toetredende land niet minder goed gaan functioneren of worden beperkt in haar groeimogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan de situatie dat de autoriteiten van de Europese Unie onvoldoende middelen hebben om de Europese regels ook te handhaven in de nieuwe lidstaat.
De toetredingsprocedure
Een land dat lid van de Europese Unie wil worden, moet een toetredingsprocedure doorlopen. Deze procedure kan worden opgedeeld in een aantal stappen. Allereerst moet het land een officiële aanvraag indienen bij de Europese Unie. Vervolgens moet de Europese Commissie een advies geven over de geschiktheid van het land om EU-lidstaat te worden op basis van de hiervoor beschreven voorwaarden en ingevulde vragenlijst. Het recente voorstel van de Europese Commissie om Oekraïne kandidaat-lidstaat te laten worden is zo’n advies. In dat advies heeft de Europese Commissie overigens aangegeven dat Oekraïne nog flink moet veranderen op een aantal gebieden waaronder corruptiebestrijding. Na het uitbrengen van dat advies moet een meerderheid van het Europees Parlement met de toetreding van het land tot de Europese Unie instemmen. Het Europees Parlement is de ‘Tweede Kamer’ van de Europese Unie, waar iedere vijf jaar voor kan worden gestemd. Als vervolgens de regeringsleiders van alle lidstaten unaniem instemmen met de toetreding, krijgt het aanvragende land de status van ‘kandidaat-lidstaat’. Dan is de eerste stap naar EU-lidmaatschap gezet.
Vervolgens gaan de huidige lidstaten en de kandidaat-lidstaat om de tafel zitten. Ze gaan onderhandelen over aanpassingen in de wetgeving van de kandidaat-lidstaat, zodat deze minder verschilt van de Europese regels. Dit onderhandelingsproces duurt doorgaans lang. Zo zijn de onderhandelingen met kandidaat-lidstaat Turkije al sinds eind 2004 bezig. Er moet namelijk overeenstemming worden bereikt op maar liefst 35 beleidsterreinen. Pas als de verschillen in wetgeving op alle beleidsterreinen voldoende zijn verkleind, kan de laatste stap in de toetredingsprocedure worden gezet. Die laatste stap houdt het opstellen van een toetredingsverdrag in. Wanneer vervolgens de Europese Unie het opgestelde verdrag heeft goedgekeurd, moeten alle lidstaten en de kandidaat-lidstaat het verdrag ondertekenen volgens de wetgeving van ieders eigen land. Na die ondertekeningen treedt het verdrag pas in werking en wordt de kandidaat-lidstaat volwaardig lid van de Europese Unie.
Conclusie
Niet ieder land mag zomaar lid worden van de Europese Unie. Er gelden een aantal voorwaarden waaraan moet worden voldaan. Dit loopt uiteen van algemene voorwaarden tot specifieke voorwaarden op het gebied van overheidsfunctioneren en economie. Daarnaast is de toetredingsprocedure ingewikkeld en duurt het vaak vele jaren. Zo zijn er verschillende instanties van de Europese Unie bij betrokken en moeten de huidige lidstaten en de kandidaat-lidstaat op vele beleidsterreinen uitgebreid onderhandelen. Kortom: het duurt een behoorlijke tijd voordat een land volwaardig EU-lid is.
Auteur: Rens Stegink