Over vijf minuten moet je uit huis zodat je net op tijd bent voor de trein en je tentamen. Snel kijk je nog even op welk spoor je moet zijn, maar wat zie je? Het reisadvies is komen te vervallen … Wat nu?
De afgelopen tijd zien we steeds vaker in het nieuws dat er stakingen worden georganiseerd in het openbaar vervoer. Zowel medewerkers van de NS als van het streekvervoer hebben de werkzaamheden meerdere malen neergelegd om aandacht te krijgen voor hun arbeidsvoorwaarden. Hierdoor stonden vele reizigers voor een groot probleem. Toch lijken werkgevers en vakbonden nog steeds niet tot een overeenstemming te kunnen komen. Mogelijk worden de stakingen dan ook voortgezet, maar kan dat wel zomaar?
Het stakingsrecht
In Nederland hebben we geen specifieke wet of regeling die het stakingsrecht regelt. Dit is ook niet nodig, want de bepalingen uit het Europees Sociaal Handvest (ESH) werken direct door in het Nederlandse rechtsstelsel. Op grond van het ESH mogen werknemers staken wanneer werkgevers en vakbonden het niet eens zijn over de inhoud van hun collectieve arbeidsovereenkomst (cao). Op dit moment is dat ook het geval, nu verschillende vakbonden aan het onderhandelen zijn over loonsverhogingen en het verminderen van de werkdruk. Dit betekent echter niet dat werknemers direct bij elke onenigheid tegen hun arbeidsvoorwaarden mogen staken. Het stakingsrecht wordt immers gezien als uiterst redmiddel en kent enkele begrenzingen.
Ten eerste moet er sprake zijn van een collectief optreden. Het in je eentje niet verschijnen op werk zal dan ook niet snel worden aangemerkt als staken. Daarnaast kan een staking worden verboden op basis van de wet of indien het noodzakelijk is in de democratische samenleving. Een dergelijke noodzaak kan bestaan omwille van verschillende redenen, zoals de bescherming van de nationale veiligheid en de volksgezondheid. Een voorbeeld hiervan kan zijn wanneer PostNL voor een langere periode besluit te staken, terwijl zij belast zijn met het bezorgen van essentiële medicijnen.
Hoewel er tal van begrensmogelijkheden bestaan, is het nog steeds niet duidelijk wanneer er sprake is van een begrenzing van het stakingsrecht. Dit komt doordat de mogelijkheid tot begrenzing onder meer afhangt van wat voor staking het is, hoe lang het duurt en wat de impact ervan gaat zijn op bijvoorbeeld reizigers. Een factor die daarin een rol kan spelen, is dat het elke werknemer vrij staat om wel of niet te staken. Wanneer een werknemer staakt, mag hij in ieder geval niet worden ontslagen. Wel is het zo dat een werkgever de uren niet hoeft door te betalen wanneer zijn werknemer staakt. Hij is immers niet aan het werk. Daartegenover stellen vakbonden wel stakingsuitkeringen beschikbaar, zodat werknemers niet al te veel financiële problemen ondervinden door te staken. Doordat het wel of niet staken voor iedereen een persoonlijke keuze is, kan het zo zijn dat een aangekondigde staking toch nog heel erg meevalt of juist enorm escaleert. Om die reden is het erg lastig om de impact ervan op voorhand te bepalen.
Rechten van de reizigers
Om de impact van stakingen te verminderen kunnen reizigers in uitzonderlijke gevallen aanspraak maken op een reisvergoeding. Wel moet hierbij opgemerkt worden dat het gaat om uitzonderlijke situaties en elke vervoerder andere regels kan hanteren. Om bijvoorbeeld in aanmerking te komen voor een dergelijke vergoeding bij de NS moet reizen met de trein in zijn geheel niet meer mogelijk zijn. Ook de busdienst Breng hanteert een soortgelijke voorwaarde, namelijk dat het moet gaan om een rechtmatige algehele staking van langer dan een dag waardoor je niet kunt reizen. Een compensatie krijgen voor je reis (en je gemiste tentamenkans) lijkt dan ook niet bepaald gemakkelijk.
Conclusie
In Nederland kennen wij geen nationale regels omtrent het stakingsrecht, maar hanteren we de regels uit het ESH. Op grond hiervan is staken een recht dat elke werknemer heeft indien hij het niet eens is met zijn arbeidsvoorwaarden. Toch kent het stakingsrecht wel enkele haken en ogen. Staken kan dan ook niet zomaar, maar als het dan gebeurt, is het vaak ook echt raak…
Auteur: Rabia Zararsiz